قلعه الموت یکی از قلعه‌های تاریخی و معروف ایران است که در منطقهٔ الموت قزوین واقع شده است. این قلعه که به معنای آشیانهٔ عقاب نیز شناخته می‌شود، امروزه بخش‌های زیادی از آن ویران شده اما آثار باارزشی از آن باقی مانده است. دژ الموت در منطقهٔ الموت، در فاصلهٔ حدود ۱۰۵ کیلومتری شمال شرقی روستای گازرخان واقع شده است. این قلعه با فضای تاریخی و زیبای خود گردشگران بسیاری را به خود جذب کرده و از جاذبه‌های توریستی این منطقه به شمار می‌رود.
قلعه‌ای که بر فراز صخره‌ای با بلندای ۲٬۱۶۳ متر از سطح دریا و با گسترهٔ دژ ۲۰٬۰۰۰ متر مربع قرار دارد، توسط عطاملک جوینی به شکل یک شتر خوابیده طراحی شده است. این صخره با شیب تند و پرتگاه‌های عمیق و خطرناک احاطه شده است که از دسترسی‌های آسانی برخوردار نیست. این قلعه بر روی کوهستانی که از نرمه‌گردن شروع شده و به طرف غرب ادامه پیدا کرده، ساخته شده است و بخشی از معماری استحکامات دژ را تشکیل می‌دهد.
بیشتر بخوانید:
بنیان‌گذار قلعه
قلعهٔ الموت، مقرّ حسن صباح، بنیان‌گذار اسماعیلیان الموت، بود. این قلعه در اواخر پاییز سال ۴۸۳ ه.ق / ۱۰۹۰ م به دست اسماعیلیان در اختیار گرفته شد. این قلعه به عنوان یکی از مقرهای مهم و اساسی برای این دودمان شناخته می‌شد و نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ این سلسله داشت. اسماعیلیان با استفاده از این قلعه توانستند قدرت و امنیت خود را تقویت کرده و اقلیم منطقه را کنترل کنند.
فیلم قلعه الموت
صباح، پس از سال ۴۸۵ ه.ق / ۱۰۹۲ م؛ در دوران نبرد و نزاع‌های خانگی سلجوقیان، با توجه به شرایط پیچیده آن زمان، اقدام به ساخت و توسعه استحکامات قلعه خود کرد. او انبارهای بسیار بزرگی برای ذخیره آذوقه و تدارکات خود احداث کرد و از جمله اقداماتی که انجام داد، حفر انبارهای غذایی در دل کوه بود که مقدار فراوانی غذا در آن نگهداری می‌شد. این اقدام نشان از هوش و استراتژیک بودن او در مدیریت منابع و تدارکات خود دارد که باعث می‌شد او در شرایط دشوار نیز بتواند برای خودش و ارتشش مراقبت کند و ضایعه‌ای نداشته باشد.
سیستم آبیاری مزارع اطراف الموت باعث شد که قلعه از نظر طبیعی بی‌نیاز شود و مقاومت در برابر محاصره‌های طولانی‌مدت را داشته باشد. این باعث شد که الموت تسخیرناپذیر شود و مورد حملهٔ سپاه سلجوقی قرار گیرد. زمانی که فرماندهی امیر یورنتاش به قلعه الموت حمله کرد، اسماعیلیان ایران وارد مبارزهٔ طولانی‌مدت با سلجوقیان شدند. این نبرد نشان داد که الموت به دلیل سیستم آبیاری خوب و محکم، به عنوان یک قلعهٔ قدرتمند و مقاوم، معروف شد.
موقعیت قلعه الموت
پیرامون دژ از هر سو پرتگاه است و تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع شمال شرقی است که کوه هودکان با فاصله‌ای نسبتاً زیاد بر آن مشرف است. این قلعه با معماری زیبا و تاریخی خود یکی از جاذبه‌های گردشگری الموت و استان قزوین محسوب می‌شود. با دیدن این قلعه و زیبایی‌های اطراف آن، گردشگران می‌توانند از زیبایی‌های طبیعی این منطقه لذت ببرند و تجربه‌ی یک سفر فوق‌العاده را داشته باشند.
ساعت بازدید از قلعه الموت
امروزه بخش بزرگی از برج و باروی این بنای سترگ ویران شده است اما برماندهای این اثر تاریخی همچنان در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۲۵۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این نماد از تاریخ و فرهنگ ایران با وجود آسیب‌هایی که به آن وارد شده، همچنان ارزش بسیاری دارد و باید مورد حفاظت و مرمت قرار گیرد تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از زیبایی و ارزش‌های این اثر تاریخی بهره‌مند شوند.
معماری قلعه
قلعه الموت یا همان قلعه حسن یکی از مکان‌های تاریخی و زیبای شهرستان رودبار استان گیلان است. این قلعه از دو بخش غربی و شرقی تشکیل شده است که قسمت باختری به نام جورقلا یا قلعه بالا و پیلاقلا یا قلعه بزرگ شناخته می‌شود. ابعاد این قلعه حدود ۱۲۰ متر در طول و بین ۱۰ تا ۳۵ متر در عرض متغیر است. دیوار شرقی این قلعه که از سنگ و ملات گچ ساخته شده است، کمتر از بقیه قسمت‌ها آسیب دیده است و ارتفاع آن بین ۴ تا ۵ متر است. این قلعه به دلیل زیبایی و تاریخی که دارد، جایگاه ویژه‌ای در قلب مردم منطقه دارد و همواره بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب می‌کند.
تصاویر قلعه الموت
در این قلعه سنگی در جنوب، این اتاق کنده شده که به عنوان محل نگهبانی استفاده می شده است، نشان از تاریخ و قدمت این ساختمان دارد. دیواری با ارتفاع ۲ متر در جانب شرقی اتاق وجود دارد که با سنگ‌های کنده شده ساخته شده است و پشت آن از سنگ گچ بنا شده است. نمای دیوار از آجر ساخته شده است که به زیبایی و استحکام ساختمان افزوده است. اتاق‌های دیگر در جانب شمال غربی قلعه نیز در داخل سنگ کوه کنده شده اند که نشان از ساختار قوی و پایدار این قلعه دارند.
امکانات دفاعی
تنها راه ورود به قلعه الموت در انتهای ضلع شمال شرقی، چند متر پایین‌تر از برج شرقی دژ واقع شده و کوه‌هودکان با فاصلهٔ نسبتاً زیاد بر آن مشرف است. در این محل تونلی در تخته سنگ بریده شده که دارای ۶ متر طول، ۲ متر عرض و ۲ متر ارتفاع است. این تونل نشان از دقت و حرفه‌ای بودن ساخت قلعهٔ الموت دارد و ممکن است از آن برای حفاظت و دفاع استفاده شده باشد. این تونل به عنوان دروازهٔ ورود به قلعهٔ الموت شناخته می‌شود و تنها راه ارتباطی با دیگر بخش‌های قلعه است.
حشاشین قلعه الموت
در دامنهٔ جنوبی کوه قلعه، اقدام به ایجاد یک خندق به طول تقریبی ۵۰ متر و ۲ متر عرض نمودند تا از آبی که از داخل قلعه می‌آمد، آن را پر کرده و هیچ راه نفوذی از آن جبهه متصور نشود. این اقدام نشان از پیشبرد استراتژیک و تدابیر دفاعی موثر در قلعه است. علاوه بر این، در دامنه‌های دیگر نیز خندق‌هایی کنده شده و دیوارهای مورب برآورده شده‌اند تا امکان عبور مهاجمان را محدود نمایند و امنیت و پایداری قلعه را تضمین کنند.
ویرانی قلعه
این قلعه در سال ۶۵۴ هجری قمری به‌دستور هلاکوخان‌مغول به آتش کشیده و ویران شد و از آن پس به‌عنوان تبعیدگاه و زندان مورد استفاده قرار گرفت. در همان زمان براندازی اسماعیلیان و انهدام قلعه الموت، عطاملک جوینی توانست با جلب رضایت هلاکوخان، قسمتی از آثار کتابخانه را از نابودی نجات دهد. همچنین از سال ۹۳۰ هجری قمری و ابتدای حکومت شاه تهماسب صفوی تا سال ۱۰۰۶ هجری قمری قلعه کالبدی سالم داشته است. حفاری‌هایی که در دورهٔ قاجار برای یافتن گنج در قلعهٔ الموت انجام شده، سبب ویرانی آن شده است.
گنج های قلعه الموت
حاکمیت قلعه
حمدالله مستوفی دربارهٔ قلعه‌ی دژ حسن صباح اظهار کرده است که این قلعه توسط داعی الی الحق حسن بن زید ساخته شده است. در سال ۴۸۳ هجری قمری، حسن صباح این قلعه را تصرف کرد و از آن زمان به نام دژ حسن صباح شناخته می‌شود. این قلعه به دلیل فعالیت‌های نظامی و امنیتی حسن صباح در آن شهرت دارد.
کلمات کلیدی:
عجایب قلعه الموت/ داستان قلعه الموت